Tütün Fabrikası
Samsun ve çevre bölgeleri tütün üretiminin bol miktarda yapıldığı yerlerdir. Ülkenin tütünziraatı yapılan diğer bölgelerinde olduğu gibi burada da birçok tütün imalathanesi/fabrikası vetütün imalatçısı/fabrikatörü vardı. Samsun’da faaliyette olan tütün fabrikalarını 1883 tarihliŞark ticaret yıllığı şu şekilde sıralıyor: l’Abeille Melissa, Kargapulos ve Zissiyadis, Phenix,Y. Boduroğlu. 1880’lerin başında bu isimler tarafından işletilen 4 tütün fabrikası faaliyettey-di. 1883 tarihinde tütün imalatı sadece Reji Şirketi tarafından yapılacağı için mevcut tütünfabrikaları kapatıldı. Reji Şirketi Samsun, Adana ve İzmir gibi farklı coğra bölgelerde fabrika-lar kurdu. Fabrika kurulan bu yerlerin ortak özelliği, tütün üretim alanlarına yakın olmaları vesahip oldukları liman ile bu limanları besleyen hinterlantlarının dağıtımı kolaylaştırıcı merke-zler olmasıydı. Örneğin Anadolu’nun kuzey bölgesinde Samsun’da işlenen tütün, Sivas vilay-eti gibi çevre bölgelerde satılabilmekteydi. Dolayısıyla Samsun ve çevre bölgelerin tütünleriniişlemek üzere 1883
10
Samsun’daki Reji fabrikası ve idari büroları yerel ekonomi açısından çok önemlidir. 7.000 liraya yaklaşan sermayesiyle Samsun Tütün Fabrikası İstanbul’daki fabrikadan sonra ikinci sıradaydı. Dokuz adet tütün kıyma makinesinin birkaçı sigara imalatında kullanılmaktaydı. 1887-1897 arasında bu fabrikada hemen hepsi sürekli kadroda olan 500 işçi çalışmıştır. Bu dönemde yılda ortalama 60.000 kg sigara, 400.000 kg tütün üretilmiştir. Aynı fabrikanın 1905 yılındaki üretimi ise 1.000.000 kilograma ulaşmıştır.11
I. Dünya Savaşı’ndan sonra yıllık üretimi 1.500.000 kilograma ulaşan fabrikada 162 kadın ve 144 erkek işçi çalışmıştır.
12
20. yüzyılın başlarında aynı fabrikayı gezen yabancı bir gözlemci, burada gri keten formalar ve kasketler giyen, çoğunluğunu kadın ve 14 yaş üstü kızların oluşturduğu, muntazaman çalışan işçilerden bahsetmiş, 40 yıllık fabrika binasını oldukça bakımlı, aydınlık ve iyi havalandırılan bir yer olarak tasvir etmiştir.
XX. yüzyılın başından itibaren Samsun Reji fabrikasının idari personelini Şark ticaretyıllıklarından takip etmek mümkündür. 1915’te fabrikanın idaresi, müdür Kuehoff, kontrolör J.Totomanides, muhasebe şe S. Marchesi, teknik servis sorumlusu R. Rizzi, veznedar P. Kam- berian, Eksper A. Cleovoulo ile tütün fabrikası depolarının şe A. Seraphimidés’den oluşanyedi kişilik bir ekibin elindedir. 1921 tarihli Şark ticaret yıllığındaki isimlere bakıldığında buyedi kişilik kadronun değişmediği görülmektedir. Görüldüğü üzere yabancı sermayeli bir şirketolan Reji, fabrikasının yönetimini yabancı ya da gayrımüslim Osmanlı vatandaşlarına emanetetmiştir
14
.
Samsun’da Reji varlığını hissedilir kılan şeylerden biri de fabrikası, depoları, idari binalarıve idarecilerinin ikamet ettiği konutları gibi mekansal gerçekliğidir. Sokak adlarına bile yansıyan bu gerçekliğin en somut örneği Samsun’daki “Reji geçidi”dir
15
. Bünyesinde güçlü bir sermay-eyi ve ciddi bir örgütlenme tecrübesini barındıran Reji’nin Samsun’daki varlığının en dikkatçeken unsuru elbette tütün fabrikasıdır. 1925’de Reji’ye son verilip tütün yönetiminin Umumİnhisarlar Müdürlüğü’ne geçmesiyle birlikte fabrika tarihinde devlet tekeli dönemi yaşanmaya başlamıştır. Samsun tütün fabrikası Reji’den Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ne geçtiğinde faal-di; ancak pek iyi durumda değildi. Basında yer alan bir habere göre, 1927 yılında üretim ka- pasitesini arttırmak için Avrupa’dan bazı makinalar getirilmiş ve fabrikanın iç düzeninde bazıdeğişiklikler yapılarak üretim kapasitesi arttırılmıştır. 1927’de, fabrika binasının harap olanyerlerinin de tamir edilmesi planlanmıştır. Yine o yıllarda bu fabrikada enye üretebilmek içingirişimde bulunulmuştur. O yıllarda, denemeler başarılı olursa Cibali Fabrikası dışında SamsunFabrikası’nda da enye üretilmesi düşünülmüştür
1930’larda Samsun Tütün fabrikası kıyımhane, sigara imalathanesi, sigara paketleme bölü-mü, tütün paketleme bölümü, marangozhane ve kutu dairesi gibi bölümlerden oluşmaktadır. Bu bölümlerden kıyımhanede dört adet Üniversal makinası, on bir adet sigara makinası, dört adet sigara paketleme makinası, tütün paketleme bölümünde ise altı adet makine bulunmaktadır. Marangozhane’de elektrikle çalışan iki hızar makinası ile kutu dairesinde de agrat sisteminde çalışan dört makine vardır
17
.
1930’da fabrika personeli ise fabrika müdür muavini İsmail Bey, baş müdüriyet veznedarı Hasan Bey, fabrika baş muhasebecisi Zühtü Bey, II. şube müdürü Halim Bey, fabrika veznedarı Şükrü Bey, eksper Celal Bey ve Dara Bey, muhasipler Ali Haydar Bey, Ahmet Naci Bey, maki-nist Recep Usta, Avni Bey ile baş müdüriyet veznedarı M. Hakkı Bey’den oluşmaktadır
18
.
Samsun Sigara Fabrikası, 1970’li yıllara kadar üretim düzeyi bakımından Cibali ve İzmir sigara fabrikalarının ardından üçüncü sırada gelmiştir. Üretim 1970’li yıllarda bazen 8.000 tona yaklaşmış, ancak 1980’li yıllarda fabrikanın önemi hızla azalmaya başlamış ve 1980-1990 döneminde yıllık üretim düzeyi genellikle 2000-3000 ton arasında değişmiştir. 1991 yılında bu fabrikanın ürettiği sigaralar Sipahi Ocağı, Madalyalı Mülkiye, Mebus Galatasaray, Türk Ensari, Yenice, 19 Mayıs Hatırası, Asker, Bafra, Birinci, Bahar, Filtreli Samsun, Filtreli Bafra gibi isimlerle tüketiciye ulaşmıştır
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder