KAVALALI Mehmet Ali Paşa İSYANI

Kavalalı Mehmed Ali Paşa Napolyon tarafından işgal edilen Mısır'ı kurtarmak için Mısır giden gönüllülerdendi. Okur yazar değil fakat zeki bir kimseydi. Askeri yeteneklere de sahip olan Kavalalı Mehmed Ali Paşa Kahire'de başı bozuk askerin belli bir disiplin altına alınmasını sağlamış, gösterdiği başarılardan sonra Mısır'a vali olmuştu (1804).

Kavalalı Mehmed Ali Paşa valililiği sırasında önemli hizmetleri bulunan değerli bir devlet adamıydı. Kölemen beylerini ortadan kaldırmıştı. Fransızların desteğiyle kuvvetli bir ordu ve donanma kurmuş, sulama kanalları açarak tarıma önem vermiş ve Mısır'ın kalkınmasını sağlamıştı.

Kavalalı Mehmed Ali Paşa, Mora isyanı sırasında Mora ve Girit valiliklerinin kendisine verilmesi şartıyla Sultan İkinci Mahmud'a yardım etmişti. Mora isyanını bastıran Kavalalı Mehmed Ali Paşa, Osmanlı Rus savaşlarında Osmanlı Devleti'nin yardım istemesine rağmen kuvvet göndermedi. Mora valiliği yerine Suriye valiliğini isteyen Kavalalı Mehmed Ali Paşa, bu isteğinin reddedilmesi üzerine Suriye'yi işgal etti. Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın oğlu olan İbrahim Paşa, isyan sırasında Suriye'yi aldı. Torosları geçen İbrahim Paşa Adana ve Konya'da Osmanlı kuvvetlerini yenilgiye uğrattı. 

Bu başarılardan sonra Mehmet Ali Paşa kuvvetlerini İstanbul'a kadar durdurabilecek herhangi bir güç kalmamıştı. Sultan İkinci Mahmud Ruslardan yardım istedi. Rus donanmasının İstanbul'a gelmesinden tedirgin olan İngilizler ve Fransızlar, Mısır ile Osmanlı Devleti arasında bir barış antlaşması imzalanmasını sağladılar. Osmanlı Devleti ile Mısır valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa arasında imzalanan Kütahya antlaşmasına göre, Kavalalı Mehmed Ali Paşa'ya Mora ve Girit valiliklerinin yanı sıra Suriye valiliği, Oğlu İbrahim Paşa'ya da Cidde valiliğine olarak Adana Valiliği de verildi. 

Mısır'da güçlü bir yönetimin bulunması İngilizlerin işine gelmemişti. Çünkü Mehmet Ali Paşa İngilizlerin bu bölgede ticaret yapmalarını engelliyordu. Bu sorunun o bölgede tekrar Osmanlı Devleti'nin hakim olmasıyla çözüleceğine inanan İngiltere, Sultan İkinci Mahmud'u Kavalalı Mehmed Ali Paşa'ya karşı kışkırttı. Nizip'te Osmanlı ordusu ile yapılan savaşta Osmanlı ordusu bir kez daha yenildi. Kaptan-ı Derya Ahmet Paşa Osmanlı donanmasını Kavalalı Mehmed Ali Paşa'ya teslim etti (1839). Artık Osmanlı Devleti'nin, kendi valisine karşı yaptığı savaşlar sonunda ne ordusu, ne donanması kalmıştı. Bu gelişmelerin yaşandığı günlerde Sultan İkinci Mahmud öldü, yerine oğlu Abdülmecid Osmanlı padişahı oldu.

XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin gücünü kaybetmesi ve merkezî otoritesinin

zayıflaması bazı eyaletlerdeki valilerin isyan etmesine ortam hazırlamıştır.

Bunlardan en önemlisi Mısır valisi Mehmet Ali Paşa’nın isyanıdır.

Osmanlı Devleti Yunan isyanını bastırma karşılığında Mehmet Ali Paşa’ya Mora ve

Girit valiliklerini vermeyi vaadetmişti. Ancak Yunanistan’ın bağımsız olması ile

Mora, Osmanlı Devleti’nin elinden çıkmıştı. Mehmet Ali Paşa, Osmanlı

Devleti’nden Mora’nın yerine Girit ve Suriye valiliğini istedi. II. Mahmut, bu

isteği kabul etmeyince Mehmet Ali Paşa oğlu İbrahim Paşa komutasındaki orduyu

Suriye üzerine gönderdi. Suriye’yi ele geçiren İbrahim Paşa Adana’ya girdi. Peş

peşe Osmanlı ordularını yenerek Kütahya’ya kadar ilerledi. 

Mehmet Ali Paşa artık Anadolu’yu hatta Osmanlı Devleti’ni ele geçirme planlarını

yapmaya başladı. Mehmet Ali Paşa ile tek başına mücadele edemeyeceğini anlayan

II. Mahmut İngiltere ve Fransa’dan yardım istedi. Ancak bu devletler, durumu

Osmanlı Devleti’nin iç sorunu olarak değerlendirip yardım etmediler. Hatta

Fransa, Mehmet Ali Paşa’yı destekler tavırlar sergiledi. II. Mahmut daha sonra

“Denize düşen yılana sarılır.” diyerek Rusya’dan yardım istedi. 

Rusya, yardım isteğini kabul ederek donanmasını İstanbul’a gönderdi. Rusya

Osmanlı Devleti’ne yardım ederek Boğazlardan serbestçe geçebileceğini

düşünüyordu. Rus donanmasının İstanbul’a gelmesi İngiltere ve Fransa’yı

kaygılandırdı. Durumun önemini kavrayan İngiltere, Fransa ve Avusturya’yı da

yanına alarak Osmanlı Devleti’ne yardım etmeye karar verdiler. Rusya’nın sıcak

denizlere inmesine engel olabilmek için Rusya’ya karşı Osmanlı Devleti’ni

desteklediler. Rusya’nın İstanbul’dan uzaklaştırılmasının yolu Osmanlı padişahı

ile isyancı valinin uzlaştırılmasıyla mümkündü. Bu amaçla Mehmet Ali Paşa’ya

baskı yaparak Osmanlı Devleti ile 1833’te Kütahya Antlaşması’nın yapılmasını

sağladılar. Bu antlaşmaya göre: 

– Mehmet Ali Paşa’ya Girit ve Mısır valiliklerinin yanı sıra Şam valiliği

verildi. 

– Oğlu İbrahim Paşa’ya Cidde valiliği ile Adana valiliği verildi. 

Osmanlı Devleti, Kütahya Antlaşması ile bir valisine boyun eğmiş oldu. II.

Mahmut antlaşma yapılmasına rağmen Mehmet Ali Paşa’ya güvenemiyor ve tekrar

saldırıya geçmesinden endişeleniyordu. 

Osmanlı Devleti, İngiltere ve Fransa’ya da güvenemediği için Rusya’nın

desteğinin devam etmesini sağlayabilmek amacıyla Ruslar ile Hünkâr İskelesi

Antlaşması’nı imzaladı. Bu antlaşmaya göre: 

– Osmanlı Devleti bir saldırıya uğrarsa masrafları karşılanmak şartıyla Rusya,

Osmanlı Devleti’ne yardım edecekti.

– Rusya, bir saldırıya uğrarsa Osmanlı Devleti, Boğazları Rusya’nın savaştığı

devlete kapatacak; Rus gemilerinin Boğazlardan geçişine izin verecekti.

– Antlaşma sekiz yıl geçerli olacaktı. 

Bu antlaşma ile Rusya’nın Karadeniz’deki güvenliği sağlanmış oldu. Rusya –

Osmanlı yakınlaşması ve Rusya’nın Boğazlardan serbest geçiş hakkı elde etmesi

Boğazlar sorununun çıkmasına yol açtı.Ayrıca bu antlaşma Osmanlı Devleti’nin

Boğazlar konusunda son kez tek başına karar verdiği antlaşma olmuştur. 

Osmanlı Devleti Mısır sorununun çözümünde İngiltere’nin desteğini sağlamak için

İngilizlerle yanda maddeleri görülen Balta Limanı Ticaret Antlaşması’nı imzaladı

(1838). Bu antlaşmayla Osmanlı pazarlarına giren yabancı mallar artmış, ticaret

gelirlerinin büyük bir bölümü İngilizlerin eline geçmiştir. 

Kütahya Antlaşması tarafları memnun etmemişti. Mehmet Ali Paşa, 1838’de Osmanlı

Devleti’ne ödemekle yükümlü olduğu vergileri yollamadı ve yeniden bağımsızlığını

ilan etti. Bu olay üzerine II. Mahmut, Mehmet Ali Paşa’ya karşı savaş açtı.

Nizip’te yapılan savaşı Mehmet Ali Paşa kazandı.

Bu sırada II. Mahmut öldü, yerine oğlu I. Abdülmecit padişah oldu. İngiltere,

Avusturya ve Prusya; Rusya’nın yeniden İstanbul’a gelmesini önlemek için olaya

müdahale ettiler. 1840’ta Londra’da bir konferans toplanmasını sağladılar.

İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya’nın da katıldığı bu konferansın sonunda

Londra Antlaşması (1840) imzalandı. Bu antlaşmaya göre: 

Mısır hukuki yönden Osmanlı Devleti’ne bağlı kalacak fakat Mısır valiliği

babadan oğula geçmek şartıyla Mehmet Ali Paşa’ya bırakılacaktı. Suriye, Adana ve

Girit Osmanlı yönetimine bırakılacaktı. 

Londra Antlaşması’nın maddeleri Mehmet Ali Paşa tarafından kabul edilmeyince

İngiltere, Osmanlı Devleti ve Avusturya Beyrut’a asker çıkardılar. Mısır

kuvvetleri yenilince Mehmet Ali Paşa, Londra Konferansı kararlarını kabul etmek

zorunda kaldı.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa (1769 - 1848)

Kavalalı Mehmet Ali Paşa, (1769- 1848) Osmanlı İmparatorluğu'nun Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa bugünkü Yunanistan'ın Kavala kentinde dünyaya geldi. Napolyon'un Mısır'ı işgaline karşı Osmanlı tarafından Mısır'a gönderilen orduda görev aldı ve kısa zamanda komutanlığayükseldi. Vali Hüsrev Paşa'ya karşı düzenlenen ayaklanmadan yararlanarak 1805'te Mısır valisioldu. Mısır'ın kalkınması için çeşitli ıslahatlar yaptı. Avrupa'dan getirttiği hocalarla kendine güçlü bir ordu kurdu. Vehhabi ayaklanmasını bastırdı. Mora'da patlak veren isyanı bastırmakta güçlük çeken Osmanlı Devleti Mehmet Ali Paşa'dan yardım istedi. Bu başarısına karşılık Mora ve Girit valilikleri söz verildi. İsyan bastırıldı ama 1829'daki Edirne Antlaşması'yla Mora, Yunanistan'a verilince Kavalalı Mehmet Ali Paşa bu sefer de Suriye valiliğini istedi. Ancak Mehmet Ali Paşa'nın genişleme siyasetinden çekinen İstanbul Hükümeti Mehmet Ali Paşa'nın bu isteğini reddetti. Bunun üzerine Mehmet Ali Paşa Filistin'e yürüdü ve Akka Kalesi'ni ele geçirdi. İstanbul Kavalalı'nın üstüne ordu gönderdiyse de Ağa Hüseyin Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın oğlu İbrahim Paşa komutasındaki Mısır kuvvetleri tarafından bozguna uğratıldı. Mısır Kuvvetleri Halep, Şam ve Adana'yı ele geçirdiler. Konya'da Sadrazam Reşit Paşa'nın kuvvetlerini de yenip Kütahya'ya kadar ilerlediler. Bunun üzerine II. Mahmut İngiltere ve Fransa'dan yardım istedi. Ne var ki Fransa'nın Mehmet Ali Paşa'yı desteklemesi, İngiltere'nin de Osmanlı'nın içişlerine karışmak istememesi üzerine beklediği yardımı alamadı ve Rusya'dan yardım istemek zorunda kaldı. Rusya ile Hünkar İskelesi Antlaşması yapıldı ve Rus donanması İstanbul'a demirledi. Boğazların Rusya'nın eline geçmesinden endişe eden İngiltere ve Fransa'nın araya girmesiyle Kütahya Antlaşması (1833) imzalandı. Antlaşmaya göre Mısır, Suriye ve Girit valilikleri Kavalalı Mehmet Ali Paşa'ya, Cidde ve Adana valilikleri de oğlu İbrahim Paşa'ya verildi. Antlaşmadan her iki tarafta hoşnut olmadı. II. Mahmut Mısır valisini ortadan kaldırmak ve kaybettiği toprakları geri almak istiyordu. Osmanlı ordusu ile Mısır ordusu Nizip'te karşılaştı. Osmanlı ordusu tekrar bozguna uğrayınca Rusya'nın soruna el atmasından ve Kavalalı'nın güçlenmesinden çekinen Avrupa Devletleri konuyu görüşmek için Londra'da konferans düzenledi. Londra'da imzalanan antlaşmaya göre Suriye, Girit ve Adana Osmanlı Devletine geri verildi, Mısır ise Kavalalı Mehmet Ali Paşa ve soyundan gelenlere bırakıldı. Kavalalı Mehmet Ali Paşa baştan antlaşmayı kabul etmese bile üzerine gönderilen kuvvetlere karşı başarılı olamayınca antlaşmayı kabul etmek zorunda kaldı. 1845'te İstanbul'a gelip padişaha bağlılığını bildirdi. 1848'de Kahire'de öldü.