SON AĞA

Ordu'da 1936 yılında merhum Kahraman Sağra tarafından bir aile şirketi olarak kurulan, ve Türkiye'nin 'Tadelle' markası ile ünlü ilk fındık işleme sanayi olan Sağra'nın hikayesidir bu. İşte 1970’li ve 80’li yıllarda Orduluların gururu olan Sağra’nın hazin öyküsü..

Bir buçuk asır önce Ordu şehrinin fındıktan haberi yok denecek kadar azdı. Ordu’nun bu kadar kısa süre içinde, fındığın en çok üretildiği ve ihracatının gerçekleştirildiği bir merkeze dönüşmesi asla tesadüf değildi. 

Bazen “Bir aile, bir şehrin kaderinde büyük roller üstlenebilir. “ derler ya;işte, bu hikâyede aynen bu deyişe uymaktadır.Bu hikâye, Ordu’yu fındığın başkenti yapan bu mütevazı, dürüst, girişimci Kahraman Sağra ve çocuklarının hikâyesidir.

Peki, biz Ordu’lular Sağra ailesinin hak ettiği değeri vermek için ne yaptık?Araştırdık, bir de baktık kisadece bir caddeye ismi verilmiş. Biz Sağra ailesinin hakkında bulabildiğimiz bilgi ve belgeleri sizlere aktararak sorumluluk anlayışımız gereği bir görevi yapmak istiyoruz.   

Şeyhoğulları sülalesinden olan ailenin lakabı ‘Sağıroğulları’ kelimesinden kısaltılarak ‘Sağra’ soyadı olarak alınmıştı. Sağra’ların en büyükbabası Ağazade Kahraman Ağa, Ordu civarının en zengin kişilerinden birisi idi ve bir zamanlar Ordu Belediye Reisliği görevlerinde bulundu. Onun oğlu, Kahraman Sağra’da herkes tarafından “O haddinden fazla dürüst ve seviyeli bir insandır.” diye kabul edilen ve şehirde çok saygı ve sevgi gören bir kişilikti.

Kahraman Sağra’da bu küçük şehrin değişimi ve gelişiminde önemli roller üstlenmiş biri olarak her daim hatırlanması gereken fındığın Atatürk’ü olması idi.

Kahraman Sağra’nın ilk girişimcilik denemelerinden biri1962 yılında Fatma Hatun Sokak’ta kurduğu matbaasında çıkardığı Zaman Gazetesi’dir. Gazetede, Rıza Şimşek Yazı İşleri Müdürü, Bilal Köyden ise Müessese Müdürü olarak görev yapmaktadır. Sağra’nın bu matbaanın üstünde açmış olduğu yazlık sinemada Ordu’daki ilklerdendi. Daha sonraları GİMA’nın Ordu şubesini ve ayrıca şehirdeki binaların ihtiyacı olan her türlü inşaat malzemelerinin bulunduğu bir işyerini de açar. Böylelikle ticarî ivmesini ve cirosunu sürekli yükseltir ve genişletir.

Kahraman Sağra,  Nejdet ve Dursun Gürsoy’un babası olan Halit Gürsoy ile de bir müddet ortak fındık ticareti yapar. Bu arada, oğulları Yener ve Ünal Sağra’yı iyi yetişmesi ve donanması için Almanya’da okumaya yollar. Aynı zamanda çocuklarından Avrupa’ya ihraç ettiği fındığın nasıl ve ne şekilde işlendiği hakkında konuyu takip edip öğrenmelerini ısrarla ister.

Oğul Ünal Sağra, Almanya’da fındık sanayiciliği konusunda oldukça deneyim kazanır ve ayrıca dünya fındıkçılık tarihinde atılan üç önemli adımı da tespit eder.

Bunlar:

1-)Alman Köhler’in çıkardığı ilk fındıklı çikolata, 

2-) Atatürk’ün Fiskobirlik Üretici Kooperatiflerini (FKB) kurdurması,

3-) Hamburg Fındık Borsasının kurulmasıdır.

Artık, entegre bir tesis için düğmeye basılma vakti gelmiştir. Şarkiye Mahallesi, Fatma Hatun Sokak’tabulunan binada fındığın çuvaldan çıkıp modern ambalajlarda işlenmesine başlandığı tesis hazırlanır.

İşte bu tesisin açıldığı 1964 yılı, Ordu’da fındık için bir milattır. Fındık makineleri çalışmaya başlaması ile Ordu insanına yeni bir iş kapısı açılır. Yani fındıkta katma değer artık yavaş yavaş Ordu’da kalmaya başlayacaktır. Artık, bir sürü kadın ve genç yıl boyunca bir fabrikada çalışmaktan dolayı son derece mutludur.

Yine Kahraman Sağra, 70’li yıllardan sonra, ilk defa fındığı kavurup paketleme sürecine geçerek şehrin ilk gerçek sanayicisi olur. Ünal Sağra’nın Almanya’daki eğitimini bitirmesinin ardından Ordu’ya dönmesi ile Kahraman Sağra tarafından kurulmuş olan tesislerde, çikolata üretimine başlanarak bir marka olma yolunda ilk adımlar atılmış olur.

Ünal Sağra ile Genel Müdür ŞerafettinTuran, çok hızlı ve başarılı çalışmalar yapmaya başlar; ama sert ve yasakçı gümrük mevzuatı, ithalat ve ihracat rejimindeki birçok bürokratik engellerle karşılaşırlar. Ünal Sağra, ilk başta Almanya’da gördüğü 30 bin marklık ufacık bir ezme ve toz fındık makinesi almak ister ve devlete dilekçe verir. Alacağı bu makineyle ülkeye 20 milyon döviz getireceğini garanti ettiği 50 sayfalık bu dilekçeye Bakanlık’tan “Hayır” cevabını alınca bu makineler kaçakçılar vasıtasıyla el altından temin edilir. Ancak bu yolla ezme ve toz fındıkihracatına başlayabilirler. Çok yetenekli bir makineci olan rahmetli Kenan Mağden ile Ünal Sağra Ordu’daki mütevazi atölyede örnek prototip makinelerin daha modernini yaparak Sağra’nın üretim kapasitenin artışını sağlar. 

Çocuklarını daha o yıllarda Avrupa’ya  eğitime gönderecek kadar ileri görüşlü olan Kahraman Sağra,böylece Ordu’nun daha sonraları en önemli ticari markası olacak olan Sağra’yı ortaya çıkararak Ordu’yu fındığın başkenti yapar ve aynı zamanda bir ihracat merkezi olmasının önünü açar. Fındık, kakao ile işleme tabi tutulur ve önce Nugetalla, daha sonra da Sarelle şekerli bir fındık kreması olan pazara sunulur. 

İlk Sarelle bardağının süslü, desenli, kesme bir su bardağı olması dâhiyane bir fikirdir. Türkiye’de tüketiciler, Sarelle bardağından 6'lı takım seti yapmaktadır. Bu kesme bardak işi olmasa pazarlama çok zor olacaktır,çünkü Sarelle’nin karşısında rakip olarak dünya devi Nestle vardır. Üretimi için önce çok ciddi etütler yapılan Tadelle’nin ise ambalaj rengi önce Akelle ürünü gibi beyaz plânlanmıştı. Alman Desinatör Finner, Ünal Sağra’ya, Türklerin en çok neyi sevdiğini sorar. O da cevap olarak, “Türkler önce bayrağını, sonra da altını sever” diye cevap verir. Bunun üzerine Finner,Tadella’nın rengini kırmızı-beyaz yapar ve iki ay sonra bütün Türkiye bu renkli Tadelle ile dolar ve Tadelle halk tarafından bir anda çok tutulur. 

Ünlü Ordulu sanatçı Kamil Sönmez, Sağra’nın yeni ürünü olan ‘3 lezzet bir arada jumbo’ diye bir reklam filmi çekmek ister, ama TRT, Karadeniz ağzı nedeniyle bu reklam filmini kabul etmez.

İNGİLİZLERE ÇİKOTALI FINDIK SATTIK

Kavrulmuş fındık üretimine önce yerli bir makineyle başlanır. İlk kavurmalarda fındık terler ve birçok problem çıkar. Sağra’nın Edip ve Temel adlı çalışkan ustaları uğraşarak bu problemi çözer. Bu sıralarda İngilizlerin ünlü Mars firmasının en çok satan çikolatalı barı olan “Topıc” adında bir ürünü vardır. İşte Sağra, bu problemin çözülmesiyle birlikte gece gündüz İngilizlerin Mars firmasına fındık kavurmaya başlar. Böylelikle firma, ilk kavrulmuş fındık ihracatını da bu İngiliz firmayla yapmış olur. Her “Topıc” barda beş fındık vardır ve Sağra, İngiltere’ye ayda dört tır kavrulmuş fındık göndermektedir.

O yıllarda dünya çikolata sanayi üç dört dev firmanın elinden geçmektedir. Çikolata sanayicileri de bu gücünü kullanarak Hamburg yerine direkt Türkiye’den, Sağra’dan mal almaya başlayınca Hamburg’daki ithalatçılara pek iş kalmamıştır. Sağra firmasınca yaptırılan özel ezme tankerleri ile dünya çikolatacılarına çuvalda, kabuklu veya iç fındık yerine on binlerce ton fındık füresi de gönderilir.

Makineleridahil her şeyi % 100 yerli olup Karadeniz’in ilk markası Sarelle, ilk yıllarda takriben senede dokuzyüz ton; Karadeniz’den çıkan diğer en büyük marka olan Tadelle ise 3700 ton fındık tüketir.

O yıllarda, Ordulu gurbetçilerde bu ürünleri satın alıp arkadaşlarına,“Bunlar, Ordu’da üretiliyor”diye gururla anlatırlardı. Aynı zamanda Sağra, her ürünün üzerinde “SAĞRA ORDU” diye yazdığı için Ordu'nun tanıtımına da  %100 katkısı olur. Ordu’da Sağra, bugün olduğu gibi her zaman, her konuda ekonominin bel kemiği olmuştur. Sağra, Ordu için her zaman elini taşın altına koymuştur. Ayrıca Orduspor’unda öne çıkmayan en büyük destekçisi olmuştur. Televizyonun tek kanallı günlerindeki reklamlarda Orduspor’da yerini alırken takımın ilk göğüs reklamı da ‘Sağra’ olur. 

SAĞRA BÜYÜYOR

Son derece modern makinelerin getirilmesi ile zaman zaman 2000’i aşkın personeli ile büyüyüp devasa bir sektör haline gelen Sağra fabrikası, 1980 yılına gelindiğinde Turnasuyu Meydan’a taşınır.

Bir binada başlayan faaliyet daha sonra Türkiye’nin dönemindeki en önemli çikolata markası olarak ülkenin her yerinde yok satar. Sonunda Türk halkı, uzun yıllar vitrinlerde görüp tadamadığı pahalı ve lüks çikolataların lezzetine kaliteli ve uygun fiyatlı Sarelle ve Tadelle ile sahip olmuştur. 

Ordu’daki tesislerde ürettikleri çikolata ürünlerine yurt içinde ve dışında talep patlaması olunca fabrika üretimi yetiştiremez. Hemen bu olağanüstü piyasa hareketlenmesini fark eden rakipler,taklit ürünler çıkarırlar; ama Sağra ürünleriyle asla rekabet edemezler. 1985’liyıllarda Türkiye genelinde yüzlerce Sağra Special mağazası açılır. Böylelikle halkın rahatlıkla girerek alışveriş yapabildiği ilk mağaza zinciri açılmış olur. Artık, Ordu insanının emeği olan Sağra ürünleri, yüzlerce çeşidi ile tüm ülkedeki vitrinlerde yerini alır ve sürekli Türk insanın takdirini toplar. Sağra,yeni yatırımlarla öyle bir büyüme gösterir ki 250 şubesiyle Türkiye’nin en önemli çikolata markası olur.

Baba Kahraman Sağra’nın vefatından sonra işleri devralan oğul Ünal Sağra,  gözü gibi büyüttüğü ve esirgediği çikolata tesisleri elinden çıkana kadar ekonomik zorluklarla mücadele ettiği halde yine de fabrikayı büyütür. Bu süreçte, Ünal Sağra’nın bilgisi, nezaketi, sabır ve saygınlığından oluşan vizyonuna uyum sağlayabilen Genel Müdür Şerafettin Turan gibi bir yöneticisi erkenden rahmetli olmasaydı uygulamadaki sorunlar belki de zamanla aşılabilirdi.

ÜNAL SAĞRA'DAN İLGİNÇ İTİRAF

Ünal Sağra, “Rüzgâr hep önümüze esti, hiç arkamızdan esmedi “ derken işte böyle bir dönemde Ordu Turnasuyu mevkiinde kurularak üretime geçen Sağra tesisleri, kısa bir süre sonra üretime devam edebilmek için işleyecek hammadde, yani fındık bulamaz olur. Bunun nedeni ise fındığın hemen hemen tamamının devlet hazinesinden aktarılan kaynakla üreticiden satın alınarak FKB tarafından depolanıyor olmasıdır. O tarihlerde fındık piyasasının seyrini, oy kaygısı ile politikacıların da desteklediği, “Fındık; kim tarafından, nerede, ne miktarda, hangi kalitede üretilirse üretilsin tamamı, devletin açıklayacağı fiyat üzerinden, devlet adına Fiskobirlik (FKB) tarafından satın alınmalıdır” görüşü belirlemektedir. Ayrıca, “Devlet adına alınmış da olsa aldığımız fındığı hammadde olarak önce FKB tesisleri kullanabilir” düşüncesine binaen İstanbul’da, Orta Anadolu ve Güneydoğu’da kurulmuş veya kurulmakta olan FKB başbayiliklerine de yüzde 30’lara varan indirimli fiyatlardan gece sabahlara kadar kamyonlarla fındık sevk edilmektedir. Yine, ayda bir kamyon fındık alma hakkı tanınan Samsun bayisi gibi gerçek bayilere de fındık talep ettiklerinde ‘Stoklarımız tükendi’ yanıtı verilmektedir. Uygulama böyle  şekillenince de elbette ki Sağra gibi tesislerin ülke ekonomisine katma değer sağlayan ve istihdam oluşturan faaliyetlerinin ihtiyacı olan fındık verilmemiş olur. 

Ancak şu bir gerçektir ki “Fındığın Türkiye’nin en sorunlu ürünü olmaktan kurtarılmasının ve Karadeniz’in kalkınmasının yolu, fındığı hammadde olarak işleyen Sağra gibi sanayi kuruluşlarının bölgedeki sayısının artmasıyla mümkündür” fikrinin doğruluğa ulaşması ve bu konuda yatırım yapabilecek iş adamlarının özgüvenle işe koyulması bakımından Sağra’nın mutlaka başarılı olması gerekiyordu.

1990’lı yıllara gelindiğinde ise peş peşe yaşanan ekonomik krizler ve kötü yönetim Sağra’yı finansal açıdan zorlasa da yok edemez ve sonunda Sağra, dönemin yıldızı parlayan firması Bayındır Holding tarafından satın alınır.

O SON AĞA İDİ…

Sağra'lar ve fındığın kara bahtını değiştiren, fındık sanayiciliğini bu memlekette öğretenlerdir. Mum dibini aydınlatmaz,  ama bulunduğu ortamdaki zifirî karanlığa ışık tutarak çevresindeki insanlara yol gösterir. Sağra ailesi de fındıktan katma değer yaratmasını tüm Türkiye’ye öğretmişti.

Sonuçta Sağra ailesinin ülkemizde ilk kez başlattığı “Fındıkta katma değer yaratan entegre tesislerinin” sayısı yıllar geçtikçe Karadeniz’de çoğaldı. Artık on binlerce yöre insanı ekmeğini bu fındık entegre tesislerinden sağlamaktadır.          

Ünal Sağra, son derece sosyal kimliği olan bir kişiydi. Yurt dışında sağlıkla ilgili ihtiyacı olan herkesle tanısın,tanımasın mutlaka ilgilenip yardım eden, sonucunu da takip eden birisiydi. Yine Ordu’nun ilk yerli televizyonu olan BTV’yi kadim dostu Atilla Şimşek’le birlikte kurmuştu.

Ordu insanına kazandırdıkları ile her zaman hatırlanacak olan Ünal Sağra, geride güzel bir isim bırakan ender şahsiyetlerden birisidir.

O, gerçek bir ağa idi. 

Onun gibi bir ağa, bir daha bu topraklara gelmeyecek!

Çünkü o,SON AĞA idi.